Στο παρόν άρθρο θα παρατεθούν κάποια γλωσσικά σφάλματα από γραμματικής και συντακτικής απόψεως, φαινόμενο, το οποίο είναι ‘‘απότοκο’’, κυρίως, της ηθελημένης (σκοπιμότης) ή μή ηθελημένης (ελλιπής παιδεία) εσφαλμένης χρήσης της καθομιλουμένης νεοελληνικής γλώσσας (Δημοτική) ή ακόμα και σφάλματα ΄΄εκ παραδρομής΄΄...
Με την παράθεση των εν λόγω γλωσσικών σφαλμάτων δεν επιδιώκεται ούτε η αυτοπροβολή αλλ΄ούτε και ο αυτοπροσδιορισμός μου ως ‘‘δασκάλου’‘ της γραμματικής και του συντακτικού αρχαίων ελληνικών. Απλώς, εξ΄αιτίας της συχνότητος πικρίας και αγανακτήσεως, που διακατέχομαι, όταν ακούω- και ακόμα χειρότερα, όταν διαβάζω, δυστυχώς- , τέτοιου είδους ‘‘μαργαριτάρια’‘, πήρα αυτοβούλως την απόφαση ν΄ασχοληθώ με το αντικείμενο του θέματος!
Και τούτο, για να τα θυμηθούμε ή να τα γνωρίσομε οι μεγαλύτεροι -όσοι δεν τα ενθυμούμεθα ή δεν τα γνωρίζομε - αλλά κυρίως για να τα γνωρίσουν οι νεότεροι,που δεν τα γνωρίζουν, δυστυχώς, -δεν γνωρίζουν δηλ. ότι,ενδεχομένως, τα ‘’μαργαριτάρια’’ αυτά είναι γλωσσικά σφάλματα-,λόγω ανεπαρκούς διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών! Άλλωστε η επανάληψη δεν βλάπτει, απεναντίας είναι ‘‘η καλύτερη δασκάλα’‘...Κάποια από τα εν λόγω ‘‘μαργαριτάρια’‘... έχουν δημοσιευθεί παλαιότερα στην ΗτΑ και σ΄ άλλα,ενδεχομένως, έντυπα και έχουν επισημανθεί, τουλάχιστον κάποια εξ΄αυτών, από τηλεοράσεως από διακεκριμένους γλωσσολόγους –καθηγητές.
Τα σφάλματα αυτά δεν διαπράττονται μόνο από νέους, που εν μέρει είναι και δικαιολογημένοι,λόγω ανεπαρκούς διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών,όπως μνημονεύεται ανωτέρω, αλλά μερικές φορές, δυστυχώς, και από ‘’φτασμένους’‘ δημοσιογράφους, διανοούμενους, δημόσιους λειτουργούς, πολιτικούς και άλλους..
Είναι αλήθεια ότι όλοι μας, μερικές φορές, στον προφορικό μας λόγο, στη καθημερινότητά μας, διαπράττομε τέτοιου είδους σφάλματα ‘‘εν τη ρύμη’‘του λόγου μας. Δεν επιτρέπεται όμως να τ΄ αποτυπώνομε στον γραπτό μας λόγο!
Κατ’αρχάς, πολλοί για ν’αποδόσουν την έννοια: αρχικά,στην αρχή,πρώτα-πρώτα,’‘εν πρώτοις’‘... χρησιμοποιούν το’‘κατ’αρχήν’‘. Είναι λάθος. Το σωστό είναι ‘‘κατ΄αρχάς’‘. Το ‘‘κατ΄αρχήν’‘ διαφοροποιείται από το ‘‘στην αρχή’‘(έναρξη). Το’‘κατ΄....αρχήν’‘ αναφέρεται στο ‘‘αρχή’‘= αρχή, εξουσία (αρχή άνδρα δείκνυσι).
Χρησιμοποιείται επιθετικός προσδιορισμός – ο επιθετικός προσδιορισμός, κατά κανόνα συμφωνεί με το ουσιαστικό, που προσδιορίζει, κατά γένος, αριθμό και πτώση
- διαφορετικού γένους εκείνου του ουσιαστικού, που προσδιορίζει. Τούτο συμβαίνει συνήθως με:
-Τη χρήση μετοχής ρήματος(επιθετικός προσδιορισμός) αρσενικού γένους, που προσδιορίζει ουσιαστικό θηλυκού γένους. Π.χ.....των συντρεχόντων προυποθέσεων..! αντί του ορθού των συντρεχουσών...
-Το τριτόκλιτο αριθμητικό επίθετο:είς,μία,έν. Ακούμε π.χ είκοσι ένα χιλιάδες Ευρώ...αντί του ορθού είκοσι μία ...,είκοσι ένα άνδρες...αντί του ορθού είκοσι ένας....
Με το ως άνω αριθμητικό,πέραν του συντακτικού γίνεται,κατ’εμέ, και γραμματικό λάθος. Ακούμε π.χ την ‘‘αισθησιακή’‘ κατά τα άλλα κυρία, εκφωνήτρια του καιρού από τηλεοράσεως, να λέει:’‘Η θερμοκρασία θα κυμανθεί από εικοσιέναΝ έως .... Το ορθότερο είναι από εικοσιένα..., χωρίς Ν στην κατάληξη! Τούτο συμβαίνει, όταν μεταφέρει κάποιος το αρσενικό του αριθμητικού από την τρίτη στη πρώτη κλίση της δημοτικής και προσπαθώντας να το διαφοροποιήσει, προφανώς, από το ουδέτερο –η πρώτη κλίση δεν έχει ουδέτερο- λέει στην αιτιατική πτώση τον έναΝ, κανέναΝ...Για το ουσιαστικό π.χ γέρων-ντος (τριτόκλιτο) δεν λες, όταν το μεταφέρεις στη πρώτη κλίση της δημοτικής, στην αιτιατική πτώση τον γέρονταΝ,αλλά τον γέροντα, χωρίς Ν στην κατάληξη! Ηχητικά και μόνο δεν ‘‘στέκει’‘ η κατάληξη Ν!
Αφού μνημονεύσαμε παραπάνω... ‘‘τα του καιρού’‘, ας μνημονεύσομε εδώ και την εσφαλμένη φράση, που ‘‘ενίοτε’‘ χρησιμοποιείται κατά την..εκφώνηση του καιρού: Yπό του μηδενός.., αντί του ορθού: ...υπό το μηδέν...
Πολλοί συγχέουν το ότι με το ό,τι. Γράφουν:...ότι και να συμβεί...αντί του ορθού:...ό,τι και ...Το ότι είναι ειδικός σύνδεσμος (ότι,ως). Το ό,τι = όποιο,οποιοδήποτε,εκείνο το οποίο.., είναι ουδέτερο της ‘‘αρχαίας’‘ αναφορικής αντωνυμίας : ός,τις - ή,τις - ό,τι. Η εν λόγω αντωνυμία ‘‘απαντά’‘και με κενό στη θέση του κόμματος: ός τις – ή τις - ό τι.
‘‘Γραμματική κακοποίηση’‘ γίνεται επίσης και με τα τριτόκλιτα τριγενή και δικατάλικτα επίθετα με κατάληξη –ης,ες,μεταφέροντάς τα στη πρώτη κλίση της ...καθομιλουμένης, όπως : διεθνής,επιμελής κ.ά. Λένε π.χ: του διεθνή οργανισμού αντί του ορθού:του διεθνούς... Και πώς θα πεις τον πληθυντικό στην πρώτη κλίση της δημοτικής;Πώς θα πεις το ουδέτερο; Θα τα καταργήσομε ; Όχι βέβαια! Παρασυρόμενοι πολλοί από τα ως άνω τριτόκλιτα επίθετα και από ανεπαρκή γνώση της γραμματικής...χρησιμοποιούν το επίρρημα-επιρρηματικό σχηματισμό ‘‘επί κεφαλής’‘ –και επικεφαλής-ως ένα από τα ως άνω επίθετα και λένε : Του επι κεφαλή της ομάδος.! Αντί του ορθού: Του επι κεφαλής.
Ως επίρρημα, ο εν λόγω σχηματισμός δεν κλίνεται.Δύναται όμως, κατ΄εξαίρεση, να χρησιμοποιηθεί συντακτικώς, ως έχει,ως υποκείμενο ρήματος, ως κατηγορούμενο ή και ως αντικείμενο και –κάπως σπάνια –ως επιθετικός προσδιορισμός.π.χ. Ο επί κεφαλής της ομάδος έδωσε εντολή...ή επί κεφαλής της ομάδος είναι ο ...
Τα τοπικά-χρονικά επιρρήματα :ένθεν και ένθεν,εντεύθεν- κακείθεν, όθεν-οπόθεν, πανταχόθεν,παλαιόθεν , ανέκαθεν κ.ά, αν χρησιμοποιούνται, να χρησιμοποιούνται ως έχουν, χωρίς πρόθεμα προθέσεων ή άλλων λέξεων.Είναι λάθος να λέμε π.χ: από ανέκαθεν.. Ακούμε πολλούς να λένε: Η Σάμο.., η λεωφόρο.., η πλήρη διαλεύκανση... παραλείποντας στην ονομαστική πτώση την κατάληξη-τελικό σίγμα (ς), προφανώς από ‘‘γραμματική ...πενία’‘! Πολλοί αναφερόμενοι στον ‘’πατέρα’’ –ιερέα χρησιμοποιούν το άρθρο της ονομαστικής πτώσεως με την κλητική πτώση του ονόματος ‘‘ο πατήρ’‘. Λένε δηλ. ο πάτερ αντί του ορθού: Ο πατήρ( πατέρας). Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τη μετοχή-επιθετικό προσδιορισμό-’‘ο διευθύνων’‘. Λένε: ..Τον διευθύνον σύμβουλο..., αντί του ορθού τον διευθύνοντα...εκλαμβάνοντάς το , εσφαλμένα, ως δευτερόκλιτο!
Κάποιοι χρησιμοποιούν τη φράση: Άνοιξαν οι ασκοί του Αιόλου... Αντί του ορθού : Άνοιξε ο ασκός...Ο Αίολος ένα είχε ασκό..
Άλλοι πάλι χρησιμοποιούν τη λέξη ‘‘σπουδή’‘για ν΄αναφερθούν στην παιδεία-εκπαίδευση...Είναι λάθος.Η λέξη σπουδή στον ενικό σημαίνει βιασύνη. Το ορθό είναι, αναφερόμενοι στην παιδεία, οι σπουδές στον πληθυντικό.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με το επίθετο ακριβής-ες ,που συγχέεται με το ουσιαστικό-επίθετο ‘‘ακριβός’‘. Λέγουν π.χ:... το ακριβό πρόγραμμα της εκδήλωσης...,αντί του ορθού..το ακριβές..
Σύγχυση γίνεται,επίσης,με τα ουσιαστικά: Δημοφιλία και Δημοτικότητα. Το πρώτο – Δήμος(Λαός)+φιλία-αφορά στην αγάπη προς τον Λαό(Δήμο). Δηλ. το δεύτερο συνθετικό αναφέρεται στο πρώτο(συνθετικό).Λέμε π.χ: Αστυφιλία, βιβλιοφιλία, ζωοφιλία κ.ά...Το δεύτερο ουσιαστικό (δημοτικότητα) αναφέρεται στην αγάπη από τον Δήμο(Λαό) σε κάποιον. Είναι λάθος να λέμε π.χ: ..η δημοφιλία του Πρωθυπουργού ΄΄έπεσε΄΄ στο 20 ο/ο.Το σωστό είναι η..δημοτικότητα..
Ο κάτοικος της Συρίας δεν είναι Σύριος αλλά... Σύρος, με οξεία κατά το πολυτονικό σύστημα, γιατί με περισπωμένη –κατά το ίδιο σύστημα- είναι το νησί Συρος...
Χρησιμοποιώντας κάποιοι στο γραπτό λόγο τη δοτική πτώση του ονόματος ‘‘ισχύς’‘ -τριτόκλιτο,θηλυκού γένους-γράφουν: τίθεται εν ισχύΕΙ αντί του ορθού εν ισχύΙ.
Πολλοί γράφουν: ΔιαχείρΗση αντί του σωστού: ΔιαχείρΙση. Το ουσιαστικό είναι παράγωγο του ρήματος διαχειρίζομαι. Μόνο τα παράγωγα ‘‘συνηρημμένων’‘ ρημάτων φέρουν ήτα(η) στη συγκεκριμένη συλλαβή. Π.χ : ‘‘ΕκτίμΗση’‘ του εκτιμάω-ώ.
Είμαι 76 χρονών...! Είμαι όντως 76 αλλά όχι χρονών αλλά χρόνων.Το ουσιαστικό είναι δευτερόκλιτο αρσενικό και όχι πρωτόκλιτο για να τονίζεται στη λήγουσα της γενικής πτώσεως του πληθυντικού. Ο ιατρός όμως, που χειρουργεί δεν είναι χειρούργος αλλά χειρουργός, ενώ ο άνθρωπος, που ‘’φέρει...’’ τον Χριστό δεν ονομάζεται Χριστόφορος αλλά Χριστοφόρος.
Έρριξα... τον ψήφο μου στην κάλπη... Το σωστό είναι την ψήφο μου... Το ουσιαστικό είναι δευτερόκλιτο θηλυκού γένους. Εσφαλμένη χρήση από συντακτικής απόψεως γίνεται και με τα ρήματα:Διαφεύγω,δράττομαι,εκφεύγω,εξέρχομαι,επιμελούμαι, παρεκκλίνω, προηγούμαι κ.α. Τα ρήματα αυτά συντάσσονται με γενική.Το αντικείμενο δηλ. -στο αντικείμενο μεταφέρεται η ενέργεια του ρήματος-είναι στη γενική πτώση.Π.χ δράττομαι της ευκαιρίας..., διέφυγε της συλλήψεως..,παρέ(ξέ)κλινε της πορείας...,επιμελούμαι του’‘REPORTAZ’‘. Είναι λάθος η χρήση αιτιατικής πτώσεως.Δεν είναι σωστή π.χ η φράση: το REPORTAZ επιμελήθηκε ο.... , ή διέφυγε τη σύλληψη...
Πολλοί ομιλητές σε εθνικές,κυρίως,επετείους κλείοντας την ομιλία τους αναφωνούν: Ζήτω το Εθνος, ζήτω οι Ένοπλες Δυνάμεις. Το δεύτερο είναι λάθος. Το ‘‘ζήτω’‘ είναι προστακτική ενεστώτος του ρήματος ‘‘ζήω-ώ’‘ και τρίτο πρόσωπο ενικού, ενώ το ‘‘Ένοπλες Δυνάμεις’‘ είναι υποκείμενο τρίτου προσώπου, αλλά πληθυντικού αριθμού. Κατά συνέπεια και το ρήμα πρέπει να είναι στον πληθυντικό αριθμό. Πρέπει να είναι δηλ. ’‘ζήτωσαν’‘...
Εδώ θα πει κάποιος: Γιατί λέμε την ΄παροιμιώδη΄ φράση: ΄Τα παιδία παίζει΄, όπου το ρήμα είναι στον ενικό αριθμό, ενώ το υποκείμενο στον πληθυντικό; Η εν λόγω φράση είναι- για τους γνωρίζοντες τα αρχαία ελληνικά- η λεγόμενη ΄αττική σύνταξη΄,που είναι μια εξαιρετική ΄ιδιοτροπία΄ της αρχαίας και η οποία δεν ΄απαντάται΄ στη καθομιλουμένη-νεοελληνική γλώσσα. Αττικής σύνταξης επίσης είναι, ως γνωστόν, και η ΄φιλοσοφική΄ ρήση: ΄Τα πάντα ρει΄(Ηράκλειτος). Στην αττική δηλ. σύνταξη παρατηρείται το φαινόμενο να είναι το ουδετέρου γένους υποκείμενο στον πληθυντικό αριθμό και το ρήμα στον ενικό!
Λάθος είναι επίσης η χρήση οριστικής αντί προστακτικής έγκλισης. Λένε π.χ: Επέστρεψέ μου το βιβλίο....αντί του ορθού: Επίστρεψέ μου...Και τούτο γιατί η προστακτική δεν.. παίρνει αύξηση. Είναι λάθος (γραμματικό-ορθογραφικό) το να γράφει κανείς π.χ : απεφεύχθΕΙ η σύγκρουση... Εφ΄όσον χρησιμοποιείται αυτός ο τύπος του ρήματος, πρέπει να χρησιμοποιείται ο παθητικός αόριστος της αρχαίας.Δηλ. απεφεύχθΗ...
Λένε κάποιοι, δημοσιογράφοι κυρίως: Το αυτοκίνητο π.χ άνηκε...! αντί του ορθού ανήκε... Το ρήμα είναι: ανήκω.
Διερχόμενος,τέλος, “πεζή”,προ πολλών ετών, έμπροσθεν του Υπουργείου Εργασίας επί της οδού Πειραιώς, παρετήρησα άνωθεν της κυρίας εισόδου την επιγραφή: ‘‘Γραφείο Εργασίας Αναπήρων’‘. Ρώτησα τον θυρωρό: ‘‘Εδώ εργάζονται οι ανάπηροι;’‘ Εκείνος απάντησε: ‘‘Οχι,εδώ ψάχνουν για εργασία οι ανάπηροι΄΄ ! Συνεβούλευσα τον θυρωρό να πει στους προϊσταμένους του να συμπληρώσουν την επιγραφή με τη λέξη:....’‘Ευρέσεως’‘...Ανεξαρτήτως του αν το είπε ή όχι ο θυρωρός στους προϊσταμένους του, ένα είναι γεγονός: Ότι η επιγραφή παρέμενε ως είχε και μετά την παρέλευση ετών,όταν ‘‘διήλθα εκ νέου’‘ απο το ίδιο σημείο ...!
Κατεγράφησαν, νομίζω, τα περισσότερα από τα συνήθως επαναλαμβανόμενα γλωσσικά...σφάλματα. Ελπίζω δε - και θέλω να πιστεύω-, ότι δεν ΄΄διεπράχθη΄΄ κάποιο... άλλο σφάλμα για τα ως άνω γλωσσικά σφάλματα, που εξετέθησαν. Και το σημειώνω τούτο γιατί ούτε ‘‘συνεβουλεύθην’‘κάποιον αλλ΄ ούτε και προσέφυγα σε κάποιο βοήθημα.. Απλώς, ανέσυρα από το ‘‘υποσυνείδητό’‘ μου, όσα από τα ως άνω σφάλματα είχα εναποθέσει στον χώρο αυτόν (υποσυνείδητο) από τα χρόνια του Γυμνασίου,προσθέτοντας σ΄αυτά και κάποια άλλα, που υπέπεσαν αργότερα στην αντίληψή μου.
Το φαινόμενο αυτό της ‘‘διάβρωσης’‘, της διαστρέβλωσης –αλλοίωσης δηλ. της γλώσσας μας από συντακτικής και γραμματικής απόψεως, είναι αποτέλεσμα, όπως σημειώνεται και στον πρόλογο, είτε αδιαφορίας ή \ και σκοπιμότητος, είτε- το και πιθανότερο - κακής παιδείας ή ημιμάθειας, λόγω της ανεπαρκούς διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών ή ακόμα και γλωσσικό σφάλμα.. εκ παραδρομής! Το φαινόμενο αυτό επιβάλλεται να περιορισθεί στο ελάχιστο. Πρέπει να μαθαίνομε όλοι από τα λάθη μας. Οι γονείς να βοηθούν και να ‘‘εξωθούν’‘ τα παιδιά τους στο να μαθαίνουν και να χρησιμοποιούν σωστά την ελληνική γλώσσα,την μητρική τους γλώσσα. Βεβαίως το κύριο βάρος ‘‘πέφτει’‘ στους δασκάλους, στους καθηγητές.
Είναι καιρός να επιστρέψομε στη κλασσική παιδεία ,στ΄αρχαία ελληνικά, στη..μητρική μας γλώσσα,στη σωστή Ελληνική γλώσσα..Πρέπει ν΄αυξηθούν οι ώρες διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών στα σχολεία. Δεν νοείται τ΄αρχαία ελληνικά να διδάσκονται στις ξένες χώρες και εμείς να επιδιώκουμε... να απεμπολήσομε την ‘‘κληρονομιά’‘ των προγόνων μας με την κατάργηση σχεδόν των αρχαίων ελληνικών, την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος,την καθιέρωση-επιβολή της εσφαλμένης ‘‘εν πολλοίς’‘ χρήσης της καθομιλουμένης Νέας Ελληνικής γλώσσας (Δημοτική)!
Δεν έχομε το δικαίωμα να γίνομε οι νεκροθάφτες της μητρικής μας γλώσσας...!
Η αλλοίωση, ΄καθ΄οιονδήποτε τρόπον΄ της μητρικής μας γλώσσας, φοβούμαι, ότι θα έχει, αργά ή γρήγορα, επιπτώσεις και στην εθνική μας ταυτότητα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται!
*Υποπτέραρχος (Ε) ε.α
